Słowianie w monarchii Habsburgów: literatura, język, kultura

Trwające niemal sześć stuleci dzieje monarchii Habsburgów pozostają w nierozerwalnej więzi z historią Słowian zamieszkujących rozległe terytoria, wchodzące w skład ich politycznej domeny. Tworzenie większych struktur państwowych w okresie od średniowiecza do czasów nowożytnych było zjawiskiem częstym i wynikało z wielu powodów. Najbardziej oczywiste wydają się pobudki osobiste, mające na celu realizację indywidualnych ambicji władców marzących o hegemonii i podbojach, przez to o utrwaleniu pamięci w własnym panowaniu na kartach historii. Działania takie wynikały jednak także ze strategii politycznej i konieczności zapewnienia sobie polityczno-militarnej przewagi nad zagrażającym sąsiadem. W tym aspekcie motywowane były potrzebą gwarancji bezpieczeństwa osobistego i zamieszkujących podległe ziemie poddanych. Tak więc, na przestrzeni kilku stuleci liczne narody i wspólnoty etniczne z Europy Środkowej oraz Bałkanów wiodły samodzielny byt lub tworzyły większe struktury w ramach różnych spajających je dynastii. W tym regionie Europy już od wczesnego średniowieczna drogą tą poszli Arpadowie i Przemyślidzi, Piastowie i Jagiellonowie, a wreszcie energiczny ród Habsburgów. Stworzone przez tych ostatnich państwo (zwłaszcza złączona unią personalną Monarchia Austro-Węgierska) przez znaczną część dziejów było mozaiką narodów i kultur żyjących często we wzajemnym poszanowaniu języka, religii i obyczajów. Dzięki zręcznej polityce uniknięto chociażby pokusy językowej i religijnej unifikacji, mimo że łacina i niemiecki (w mniejszym stopniu także węgierski) stały się głównymi językami komunikacji społecznej (kulturalnej i urzędowej). Niemniej w praktyce posługiwano się też kilkoma innymi językami grup etnicznych, w tym również Słowian. Monarchia Habsburgów, podobnie jak Jagiellonów, nie była jednak państwem idealnym, musiała więc mierzyć się z koniecznymi w przypadku tak skomplikowanej struktury konfliktami na tle etnicznym i wyznaniowym, czy szkodzącym zwykle interesom państwa politycznym partykularyzmem.